Uyku Apnesi ve Önemi

Obstrüktif uyku apnesi (OUA) genel toplumda erkeklerin % 34’ünde kadınların % 17’sinde görülmektedir. Kalp damar hastalığı olan insanlarda ise % 40-60 oranında görülmektedir. Son 20 yılda obesitenin artması ile bu oranlar da giderek artmıştır.

Uyku apnesi nedir?

Uyku apnesi uyku esnasında tekrarlayan solunum durması atakları ile karakterize bir durumdur. Apne tanım olarak soluk almanın en az 10 saniye veya üstünde kesilmesidir. Hipopne ise tanım olarak en az 10 saniye soluk alma ile alınan havanın en az % 30 azalması ve oksijen saturasyonunda düşme ve uykudan uyarılma ile tanımlanan bir durumdur. Sağlıklı bir soluk alma döngüsü şöyle olur: beyindeki düzenleyici merkezden solunum kaslarına soluk alma ile ilgili uyarı gider, solunum kasları kasılınca göğüsteki basınç azalır ve açık bir havayolu var ise soluk alma ile döngü tamamlanır. Apne ve hipopne obstrüktif olabilir; yani; üst hava yollarındaki bir engelle karşılaştığı için alınan hava akımı azalması olmaktadır. Ya da merkezi denilen bir şekilde hem hava akımı hem nefes alma çabaları mevcut değildir. Yani uykudaki solunum bozuklukları obstrüktif uyku apnesi (OUA), merkezi uyku apnesi (MUA) ve her iki durumun da birlikte olduğu şekilde olabilir.

OUA için önemli risk faktörlerinin başında obesite gelir; ayrıca ağızda veya boğazda anatomik bozukluklar, erkek cinsiyet ve sigara da önemli risk faktörlerindendir. Uyku esnasında havayolu açıklığını sağlayan kasların tonusunda bir azalma olur. Dili dışarı çıkartan genioglossus kasındaki bir gevşeme bazı kişilerde dilin hafif geriye kaçmasına ve havayollarındaki daralmayı arttırmasına sebep olabilir. Obesitede olduğu gibi anatomik faktörler hava yolları açıklığını azaltabilir. Ancak anatomik bozukluğu olmayan ve zayıf insanlarda da OUA görülebilir; bu kişilerde anatomi dışı faktörler vardır. Örneğin solunum kontrol dengesizliği ve uykudan uyarılma eşiğindeki bozukluklardır. Bu mekanizmaların detaylı anlaşılmaya çalışılması kişisel tedavi açısından kime hangi tedavinin iyi geleceğini planlamak açısından önemlidir.

Merkezi uyku apnesi (MUA) ise beynimizdeki solunum merkezinin geçici olarak solunumu kontrol edememesinden dolayı oluşur. En olası mekanizma apne eşiğinin tam düzenlenememesidir. Bu durum kandaki karbondioksit miktarı ile değişkenlik gösterir. Kalp yetmezliği MUA için en bilinen sebeplerden biridir.

Uyku Apnesi ve Önemi

Obstrüktif uyku apnesi (OUA) genel toplumda erkeklerin % 34’ünde kadınların % 17’sinde görülmektedir. Kalp damar hastalığı olan insanlarda ise % 40-60 oranında görülmektedir. Son 20 yılda obesitenin artması ile bu oranlar da giderek artmıştır.

Uyku apnesi nedir?

Uyku apnesi uyku esnasında tekrarlayan solunum durması atakları ile karakterize bir durumdur. Apne tanım olarak soluk almanın en az 10 saniye veya üstünde kesilmesidir. Hipopne ise tanım olarak en az 10 saniye soluk alma ile alınan havanın en az % 30 azalması ve oksijen saturasyonunda düşme ve uykudan uyarılma ile tanımlanan bir durumdur. Sağlıklı bir soluk alma döngüsü şöyle olur: beyindeki düzenleyici merkezden solunum kaslarına soluk alma ile ilgili uyarı gider, solunum kasları kasılınca göğüsteki basınç azalır ve açık bir havayolu var ise soluk alma ile döngü tamamlanır. Apne ve hipopne obstrüktif olabilir; yani; üst hava yollarındaki bir engelle karşılaştığı için alınan hava akımı azalması olmaktadır. Ya da merkezi denilen bir şekilde hem hava akımı hem nefes alma çabaları mevcut değildir. Yani uykudaki solunum bozuklukları obstrüktif uyku apnesi (OUA), merkezi uyku apnesi (MUA) ve her iki durumun da birlikte olduğu şekilde olabilir.

OUA için önemli risk faktörlerinin başında obesite gelir; ayrıca ağızda veya boğazda anatomik bozukluklar, erkek cinsiyet ve sigara da önemli risk faktörlerindendir. Uyku esnasında havayolu açıklığını sağlayan kasların tonusunda bir azalma olur. Dili dışarı çıkartan genioglossus kasındaki bir gevşeme bazı kişilerde dilin hafif geriye kaçmasına ve havayollarındaki daralmayı arttırmasına sebep olabilir. Obesitede olduğu gibi anatomik faktörler hava yolları açıklığını azaltabilir. Ancak anatomik bozukluğu olmayan ve zayıf insanlarda da OUA görülebilir; bu kişilerde anatomi dışı faktörler vardır. Örneğin solunum kontrol dengesizliği ve uykudan uyarılma eşiğindeki bozukluklardır. Bu mekanizmaların detaylı anlaşılmaya çalışılması kişisel tedavi açısından kime hangi tedavinin iyi geleceğini planlamak açısından önemlidir.

Merkezi uyku apnesi (MUA) ise beynimizdeki solunum merkezinin geçici olarak solunumu kontrol edememesinden dolayı oluşur. En olası mekanizma apne eşiğinin tam düzenlenememesidir. Bu durum kandaki karbondioksit miktarı ile değişkenlik gösterir. Kalp yetmezliği MUA için en bilinen sebeplerden biridir.

Tanı nasıl konur?

Uyku apnesi için değerlendirme tam bir uyku değerlendirmesi ile başlar: Öncelikle şikayet ve bulgular ele alınmalıdır. Gün boyu uyku hali var mı, sabah başağrıları var mı, horlama var mı, apneye tanık olan var mı, konsantrasyon bozuklukları var mı detaylı sorgulanır ve risk faktörleri ile birlikte muayene yapılır.

Aşağıdaki tablodaki şikayetleri ve bulguları olan hastaya polisomnografi denilen uyku testi ile saatlik atakların sayısına bakılır; teşhis konulur ve kişiye göre tedavi önerilir. Testte genelde saatte 5’in üzerinde apne hipopne atakları olan hastalarda şikayet varsa veya kalp hastalığı, tansiyon hastalığı gibi ek hastalıklar var ise OUA olarak tedavi edilir. Tedavi detaylarına doktor karar verir. Bazı durumlarda tanı koymak için testi birden fazla tekrar etmek gerekebilir.

OUA belirti ve bulguları

Tedavi:

Tedavi seçenekleri davranışsal değişiklikler, ilaç tedavisi, diş hekimliği ve cerrahi seçenekleri olmak üzere çeşitlidir. Pozitif havayolu basınçlı cihazlar ile tedavi etkin ve uygundur ve birkaç çeşidi mevcuttur. Doktorunuz size en uygun olanını önerecektir.

Davranış değişiklikleri:
OUA’nde davranış değişiklikleri kilo kaybı, pozisyon tedavisi ve alkol ve diğer sakinleştirici ilaçlardan kaçınmayı içerir.

Kilo kaybı birçok fazla kilolu insanda OUA’ni hafifletir. Bu amaç ile cerrahi kilo kaybı bile önerilebilir. Seçilmiş obes hastalarda bariatrik cerrahi iyi bir seçenektir. Kilo kaybı OUA’ni nadiren tam olarak düzeltse de diğer tedavilere çok yardımcıdır ve kesinlikle üzerinde durulmalıdır.

Pozisyon tedavisi: Sırtüstü uyumak belirgin olarak havayolu direncini arttıracağı için sırtüstü dışında uyumaya yarayan cihazlar ile hasta desteklenir. Bu yöntem de yardımcı yöntemdir. Bazı nadir hastalarda tek başına bile yeterli olabilir.

Ayrıca hastaların alkol kullanımı minimuma indirilmeli ve uyku verici ilaçlardan da mümkün ise kaçınılmalıdır.

Çeneye yerleştirilen ve uyku esnasında dili tutup geri kaçmasını engelleyerek üst havayollarını açık tutan cihazlar bir diğer seçenektir. Bu cihazlar pozitif basınçlı cihazlar kadar olmasa da sadece horlama olan hastalarda da faydalı olabilirler.

Üst hava yolları ameliyatı nerde daralma yapan anatomik bir bölge varsa onun cerrahi olarak düzeltilmesi anlamına gelir. Ameliyat ile burun, üst boğaz, alt boğaz gibi herhangi bir bölgeye müdahale edilebilir ve ameliyat horlama da olan uygun hastalarda tedavide etkin bir yöntemdir.

Sonuçta hangi tedavinin size uygun olacağına doktorunuz karar verecektir.

OUA ile ilgili kalp damar hastalıkları nelerdir?

En net ilişki tansiyonu düşmeyen hastalarda gösterilmiştir. Özellikle 3 ilaca rağmen tansiyonu istenen seviyeye inmeyen insanlarda OUA birlikteliği çok belirgindir. OUA cihaz ile tedavi edilen hastalarda tansiyonun da düştüğü izlenmiştir. Bu yüzden yüksek tansiyonu dirençli olan hastalarda OUA yönünden araştırılması hasta için faydalı olabilir. Yine OUA akciğer basınç yüksekliğine de eşlik edebilir.