Kadınlarda menopoz ve kalp damar sağlığı

Kadınlarda en önde gelen ölüm nedeni kardiyovasküler hastalıklardır ve toplumlardaki kadınların % 56’sı bu bilgiden habersizdir. Kadınlar erkeklerden yaklaşık 10 yıl sonra kalp hastalığı geliştirir, bunun nedeni menopoz ile kalp hastalığı riskinin artışıdır.

Menopoz:

Menopoz yumurtalık fonksiyonlarının kalıcı olarak sona ermesi ile kadınların hayatında doğurganlığın olmadığı bir faza geçişlerini ifade eder. Doğal menopoz, başka bir sebep yokluğunda 12 ay boyunca adet görmeme olarak kabul edilir. Dünyada ortalama menopoz yaşı 50’dir. 40 yaş öncesi menopoz prematüre (kadınların yaklaşık % 10’u) ve 40-45 yaş arası menopoz erken menopoz (kadınların yaklaşık % 7.3’ü) olarak adlandırılır. Amerika’daki kadınların şu andaki doğumda yaşam beklentilerinin 81 olduğu düşünülür ise nerdeyse hayatlarının % 40’ını menopoz sonrası dönemde geçireceklerdir. Perimenopoz dönemi adet düzensizliklerinden başlayan ve doğurganlığın tam bitişinden 1 yıl sonraya kadar uzayabilen ve menopoz ile ilgili en çok şikayetin olduğu dönem olarak adlandırır. Menopoz süreci östrojen ve FSH hormonu seviyelerinde dinamik değişikliklerle karakterizedir. Östrojen seviyeleri düşer iken FSH seviyeleri artar.

Menopoz ile ilgili şikayetler:

Menopoz ile ilgili en çok görülen şikayetler % 80 oranında vazomotor semptomlar denilen sıcak basmaları ve gece terlemeleri gibi şikayetlerdir. Bu şikayetler yaşam kalitesini çok etkiler, tedavi gerektirebilir ve 10 yıla kadar sürebilir. Sebepleri çok faktörlüdür, en merkezde olan ise üreme hormonlarındaki değişimdir. Diğer faktörler;

Kadınlarda menopoz ve kalp damar sağlığı

Kadınlarda en önde gelen ölüm nedeni kardiyovasküler hastalıklardır ve toplumlardaki kadınların % 56’sı bu bilgiden habersizdir. Kadınlar erkeklerden yaklaşık 10 yıl sonra kalp hastalığı geliştirir, bunun nedeni menopoz ile kalp hastalığı riskinin artışıdır.

Menopoz:

Menopoz yumurtalık fonksiyonlarının kalıcı olarak sona ermesi ile kadınların hayatında doğurganlığın olmadığı bir faza geçişlerini ifade eder. Doğal menopoz, başka bir sebep yokluğunda 12 ay boyunca adet görmeme olarak kabul edilir. Dünyada ortalama menopoz yaşı 50’dir. 40 yaş öncesi menopoz prematüre (kadınların yaklaşık % 10’u) ve 40-45 yaş arası menopoz erken menopoz (kadınların yaklaşık % 7.3’ü) olarak adlandırılır. Amerika’daki kadınların şu andaki doğumda yaşam beklentilerinin 81 olduğu düşünülür ise nerdeyse hayatlarının % 40’ını menopoz sonrası dönemde geçireceklerdir. Perimenopoz dönemi adet düzensizliklerinden başlayan ve doğurganlığın tam bitişinden 1 yıl sonraya kadar uzayabilen ve menopoz ile ilgili en çok şikayetin olduğu dönem olarak adlandırır. Menopoz süreci östrojen ve FSH hormonu seviyelerinde dinamik değişikliklerle karakterizedir. Östrojen seviyeleri düşer iken FSH seviyeleri artar.

Menopoz ile ilgili şikayetler:

Menopoz ile ilgili en çok görülen şikayetler % 80 oranında vazomotor semptomlar denilen sıcak basmaları ve gece terlemeleri gibi şikayetlerdir. Bu şikayetler yaşam kalitesini çok etkiler, tedavi gerektirebilir ve 10 yıla kadar sürebilir. Sebepleri çok faktörlüdür, en merkezde olan ise üreme hormonlarındaki değişimdir. Diğer faktörler; menopoz öncesi obesite, sigara kullanımı, anksiyete ve depresyona meyilli kişilik yapısı ve eğitim düzeyinin düşük oluşudur.

Uyku bozuklukları, depresyon ve anksiyete:

Menopoz süresi boyunca en bilinen şikayetlerden biri de uyku bozukluklarıdır. Uyku bozukluğu menopoz ilerledikçe daha çok olma eğilimindedir (sık uyanma, kötü uyku kalitesi, zor uykuya dalma vb). Menopoz peryodu boyunca olan uyku bozuklukları vazomotor semptomlar, hormonal değişiklikler, eşilk eden hastalıklar, obesite ve psikososyal faktörler ile ilişkilidir.

Ayrıca menopoz süreci boyunca major depresyon riskinde 2-5 kat artış bildirilmiştir. Anksiyete (gerginlik) şikayetleri de menopoz sürecinin sonuna doğru giderek artar ve her iki yakınma menopoz sonrası dönemde giderek azalma eğilimindedir.

Doğal menopoz zamanını etkileyen faktörler:

Geç menopoz yaşlanma ve genel vücut sağlığı ile ilişkilidir; daha uzun yaşam süresi, daha fazla kemik mineral yoğunluğu, daha düşük kemik kırılma riski, kalp damar hastalıklarından daha az ölüm riski ve genel olarak daha düşük ölüm riski beklenir.

Genel olarak toplumlar ölçeğinde menopoz zamanı konusunda kişisel farklılıklar dışında belirgin bir fark henüz gösterilmemiştir. Yine ilk adet zamanı ve adet düzeni, kilo, fiziksel aktivite düzeyi, diyet ve alkol kullanımı menopoz zamanı ile net ilgili gözükmez iken en kuvvetli etken genetik faktörler olarak görülmektedir. Yine sigara da erken menopoz ile ilgili gözükmektedir.

Kalp damar sağlığımız ile ilgili menopoz özellikleri:

45 yaştan önce menopoza girenlerde kalp damar hastalıkları riski 45 yaştan sonra menopoza girenlere göre belirgin olarak artmıştır. Hatta aynı ilişki bazı çalışmalarda 50 yaş öncesi ve 50-54 yaş arası olanlarda da gözlenmiştir.

Kalp damar hastalıklarında menopozun tipi de etkili olabilir. En yüksek kalp damar hastalığı riski erken yaşta (<40-45 yaş) her iki yumurtalığı alınmış ve östrojen tedavisi almamış kadınlardadır. Sadece rahmi alınan ve yumurtalıkları bırakılan kadınlarda risk artmaz iken doğal menopoza yakın zamanda yumurtalıkları alınan kadınlarda yine kalp damar hastalıkları riski belirgin olarak artmamaktadır. Ancak erken yumurtalıkları alınan kadınların kalp damar hastalığı riski erken menopoza girenler ile benzer bulunmuştur.

Kadınlarda menopoz ile ilişkili ve ilişkisiz kalp damar sağlığını koruma önerileri:

Amerikan Kalp Cemiyeti’nin hayatın basit 7 kuralını burda hatırlamakta fayda var: vücut kitle oranı, fiziksel aktivite, sigara içimi, diyet, kolesterol, kan basıncı ve açlık şekeri.(bu kriterlere göre kalp damar sağlığı ideal, orta veya kötü olarak sınıflanır) Öncelikle erişkin yaşa gelen tüm insanlarda bu önerilere uymak kalp ve damar sağlığımızı korumaya yardımcı olacaktır (bu konuda sitemdeki diğer yazılarımda detaylı bilgi mevcuttur).

menopoz öncesi obesite, sigara kullanımı, anksiyete ve depresyona meyilli kişilik yapısı ve eğitim düzeyinin düşük oluşudur.

Uyku bozuklukları, depresyon ve anksiyete:

Menopoz süresi boyunca en bilinen şikayetlerden biri de uyku bozukluklarıdır. Uyku bozukluğu menopoz ilerledikçe daha çok olma eğilimindedir (sık uyanma, kötü uyku kalitesi, zor uykuya dalma vb). Menopoz peryodu boyunca olan uyku bozuklukları vazomotor semptomlar, hormonal değişiklikler, eşilk eden hastalıklar, obesite ve psikososyal faktörler ile ilişkilidir.

Ayrıca menopoz süreci boyunca major depresyon riskinde 2-5 kat artış bildirilmiştir. Anksiyete (gerginlik) şikayetleri de menopoz sürecinin sonuna doğru giderek artar ve her iki yakınma menopoz sonrası dönemde giderek azalma eğilimindedir.

Doğal menopoz zamanını etkileyen faktörler:

Geç menopoz yaşlanma ve genel vücut sağlığı ile ilişkilidir; daha uzun yaşam süresi, daha fazla kemik mineral yoğunluğu, daha düşük kemik kırılma riski, kalp damar hastalıklarından daha az ölüm riski ve genel olarak daha düşük ölüm riski beklenir.

Genel olarak toplumlar ölçeğinde menopoz zamanı konusunda kişisel farklılıklar dışında belirgin bir fark henüz gösterilmemiştir. Yine ilk adet zamanı ve adet düzeni, kilo, fiziksel aktivite düzeyi, diyet ve alkol kullanımı menopoz zamanı ile net ilgili gözükmez iken en kuvvetli etken genetik faktörler olarak görülmektedir. Yine sigara da erken menopoz ile ilgili gözükmektedir.

Kalp damar sağlığımız ile ilgili menopoz özellikleri:

45 yaştan önce menopoza girenlerde kalp damar hastalıkları riski 45 yaştan sonra menopoza girenlere göre belirgin olarak artmıştır. Hatta aynı ilişki bazı çalışmalarda 50 yaş öncesi ve 50-54 yaş arası olanlarda da gözlenmiştir.

Kalp damar hastalıklarında menopozun tipi de etkili olabilir. En yüksek kalp damar hastalığı riski erken yaşta (<40-45 yaş) her iki yumurtalığı alınmış ve östrojen tedavisi almamış kadınlardadır. Sadece rahmi alınan ve yumurtalıkları bırakılan kadınlarda risk artmaz iken doğal menopoza yakın zamanda yumurtalıkları alınan kadınlarda yine kalp damar hastalıkları riski belirgin olarak artmamaktadır. Ancak erken yumurtalıkları alınan kadınların kalp damar hastalığı riski erken menopoza girenler ile benzer bulunmuştur.

Kadınlarda menopoz ile ilişkili ve ilişkisiz kalp damar sağlığını koruma önerileri:

Amerikan Kalp Cemiyeti’nin hayatın basit 7 kuralını burda hatırlamakta fayda var: vücut kitle oranı, fiziksel aktivite, sigara içimi, diyet, kolesterol, kan basıncı ve açlık şekeri.(bu kriterlere göre kalp damar sağlığı ideal, orta veya kötü olarak sınıflanır) Öncelikle erişkin yaşa gelen tüm insanlarda bu önerilere uymak kalp ve damar sağlığımızı korumaya yardımcı olacaktır (bu konuda sitemdeki diğer yazılarımda detaylı bilgi mevcuttur).

Menopozda hormon tedavisinin (MHT) kalp damar sağlığına etkisi:

Bu konudaki tüm bilgiler menopoz sonrası kadınlarda yapılan çalışmalardan derlenmiştir.

MHT’nin başlama zamanlaması:

Bu konudaki kanıtlar şunu söylemektedir: MHT’nin kalp damar hastalıkları ve ölüme olan faydalı etkileri özellikle 60 yaşın altındaki kadınlarda başladığında veya menopozdan itibaren 10 yıl içinde başlanırsa gözlenmekte olup daha geç başlanan veya daha yaşlı kadınlarda başlanan MHT etkisiz veya zararlı olabilmektedir. İlk çalışmalarda MHT ile faydalı sonuçlar gözlenince 1990’larda büyük çalışmalar dizayn edilmiştir (HERS, WEST). Bu çalışmalarda ortalama yaşlar 67 ve 72’dir, ve her iki çalışma da MHT ile ilgili kalp veya inme ile ilgili olumlu sonuç bulmamıştır. Buna karşılık diğer çalışmalarda MHT’ne daha erken başlanan hastalarda (60 yaşın altında ve menopozun ilk 10 yılında) faydalı etkiler gözlendiği gibi bu sınırların dışında MHT başlanan hastalarda inme riski ve toplardamar pıhtısı riskinin arttığı bildirilmiştir. Bu çalışmalarda genel olarak kullanılan östrojen dozunun kalp damar hastalığının oluşma veya ilerlemesine belirgin etkisi olmadığı görülmüştür. Bir diğer nokta da tablet yerine cilt üzerinden uygulanan östrojen tedavisinin çok olmasa da biraz daha etkin olduğunun gösterilmiş olmasıdır. MHT kesildikten sonra kalp damar sağlığında bozulma olur mu sorusuna cevap aranmıştır ve MHT kesilmesinin kalp damar sağlığı, inme, pulmoner embolizm veya tüm sebeplere bağlı ölüm olaylarını etkilemediği gözlenmiştir.

Sonuç olarak kişisel bazda değerlendirilmesi öneriliyor olsa da cerrahi sebeplerden veya erken menopoz olanlarda ve doğal menopoza giren kadınlarda ilk 10 yılda verildiğinde MHT’nin kalp damar sağlığına faydalı olduğu (ayrıca da daha düşük diyabet riski ve daha az kemik kaybı gibi olumlu etkilerinin olduğunu da) görmekteyiz. Özellikle sıcak basması gibi vazomotor şikayetler olan hastalarda da MHT için mutlaka doktorlarıyla görüşmelerini öneririm.

Menopozda hormon tedavisinin (MHT) kalp damar sağlığına etkisi:

Bu konudaki tüm bilgiler menopoz sonrası kadınlarda yapılan çalışmalardan derlenmiştir.

MHT’nin başlama zamanlaması:

Bu konudaki kanıtlar şunu söylemektedir: MHT’nin kalp damar hastalıkları ve ölüme olan faydalı etkileri özellikle 60 yaşın altındaki kadınlarda başladığında veya menopozdan itibaren 10 yıl içinde başlanırsa gözlenmekte olup daha geç başlanan veya daha yaşlı kadınlarda başlanan MHT etkisiz veya zararlı olabilmektedir. İlk çalışmalarda MHT ile faydalı sonuçlar gözlenince 1990’larda büyük çalışmalar dizayn edilmiştir (HERS, WEST). Bu çalışmalarda ortalama yaşlar 67 ve 72’dir, ve her iki çalışma da MHT ile ilgili kalp veya inme ile ilgili olumlu sonuç bulmamıştır. Buna karşılık diğer çalışmalarda MHT’ne daha erken başlanan hastalarda (60 yaşın altında ve menopozun ilk 10 yılında) faydalı etkiler gözlendiği gibi bu sınırların dışında MHT başlanan hastalarda inme riski ve toplardamar pıhtısı riskinin arttığı bildirilmiştir. Bu çalışmalarda genel olarak kullanılan östrojen dozunun kalp damar hastalığının oluşma veya ilerlemesine belirgin etkisi olmadığı görülmüştür. Bir diğer nokta da tablet yerine cilt üzerinden uygulanan östrojen tedavisinin çok olmasa da biraz daha etkin olduğunun gösterilmiş olmasıdır. MHT kesildikten sonra kalp damar sağlığında bozulma olur mu sorusuna cevap aranmıştır ve MHT kesilmesinin kalp damar sağlığı, inme, pulmoner embolizm veya tüm sebeplere bağlı ölüm olaylarını etkilemediği gözlenmiştir.

Sonuç olarak kişisel bazda değerlendirilmesi öneriliyor olsa da cerrahi sebeplerden veya erken menopoz olanlarda ve doğal menopoza giren kadınlarda ilk 10 yılda verildiğinde MHT’nin kalp damar sağlığına faydalı olduğu (ayrıca da daha düşük diyabet riski ve daha az kemik kaybı gibi olumlu etkilerinin olduğunu da)

görmekteyiz. Özellikle sıcak basması gibi vazomotor şikayetler olan hastalarda da MHT için mutlaka doktorlarıyla görüşmelerini öneririm.

Şu anda kalp damar hastalığından rutin korunmak için hormon tedavisi veya antioxidan C , E vitamini beta karoten veya folik asit ( B6 ve B12 ekli veya değil) gibi
takviyeler önerilmemektedir. Bunun yerine aşağıdaki tabloda ideal kalp damar sağlığına ulaşmak için yaşam tarzımızı ayarlamak çok daha önemlidir.

Kadınlarda ideal kalp damar sağlığı göstergeleri:

-kolesterolün < 200 mg/dl olması

-kan basıncının < 120/80 mmHg olması

-açlık kan şekeri < 100 mg/dl olması

-vücut kitle indeksi < 25 kg/m2 olması

-sigara olmaması

-20 yaş üstü erişkinlerde haftada en az 150 dk orta düzeyde ve 75 dakika yoğun düzeyde egzersiz *

-sağlıklı diyet *

*internet sitemdeki diğer yazılarımda detayları mevcuttur.

Özet:

1.Dünyada ortalama doğal menopoz yaşı 50’dir. 40 yaşın altında olursa prematüre menopoz, 40-45 yaş arası olursa erken menopoz adını alır.

2.Ortalama yaşam beklentisi her yıl arttığı için kadınların büyük kısmı hayatlarının nerdeyse % 40’ını menopoz sonrası süreçte geçirecektir, bu yüzden detaylı bilgilenmek her kadın için önemlidir.

3.Doğal menopozun erken olması daha yüksek kalp damar hastalığı riskine işaret eder. Bu durum da, az doğum, sigara kullanımı ve kalp damar hastalıklarının diğer risk faktörlerinin daha sıklıkla olmasıyla ilişkilidir.

4.Menopoz öncesi dönemde cerrahi olarak oluşturulmuş menopoz (ameliyatla rahim ve yumurtalıkların alınması) daha yüksek kalp hastalıkları riskine işaret eder (sadece rahmin alınması riski arttırmaz). Kuzey Amerika Menopoz Cemiyeti, prematüre veya erken doğal veya cerrahi menopoz olan kadınlarda –eğer kullanımda bir sakınca yoksa- hormon tedavisinin başalnmasını ve en azından ortalama menopoz yaşına kadar sürdürülmesini önermektedir.

5.Vasomotor şikayetler (sıcak basması vb), uyku bozuklukları ve depresyon kalp damar hastalıkları riskinin daha fazla olduğuna işaret eder, bu tür şikayetler olduğu zaman kalp yönünden şikayetiniz olmasa bile en azından ilerdeki kalp damar hastalıkları riskini azaltmak için bir kalp damar sağlığı uzmanı ile temas kurmanızda yarar vardır.

6.Menopoz sürecinde kiloya dikkat etmekte çok fayda var. Özellikle göbek çevresi yağlanma artışı menopozda beklenir ve bu durum ilerdeki sağlığımız ve yaşam süremiz ile yakın ilişkilidir.

Sağlıklı günler diliyorum.

Şu anda kalp damar hastalığından rutin korunmak için hormon tedavisi veya antioxidan C , E vitamini beta karoten veya folik asit ( B6 ve B12 ekli veya değil) gibi takviyeler önerilmemektedir. Bunun yerine aşağıdaki tabloda ideal kalp damar sağlığına ulaşmak için yaşam tarzımızı ayarlamak çok daha önemlidir.

Kadınlarda ideal kalp damar sağlığı göstergeleri: