girmiştir. Bu cihazların normal sigaraya göre daha zararsız olduğu algısı geniş kullanım alanına yol açmıştır. 2016 yılında ABD’deki bir raporda ergenlik çağındaki 6 gençten birinin e-sigara kullandığı bildirilmiştir, hatta bu yaş grubunda normal sigara kullanımı azalmıştır. Bu durum son yıllardaki gençlerdeki nikotin kullanımının azalması ile ilgili faydaları azaltmaktadır, çünkü insanlar e-sigaranın zararsız olduğunu düşünmektedir. Ancak aslında uzun zaman e-sigaraya maruz kalmanın gerçek zararlarının anlamamız 10-20 yıl alabilir. Son zamanlarda e-sigaranın kalp damar hastalığı riskini arttırdığını işaret eden yayınlar vardır. Bu riski nasıl arttırmaktadır?

Gençler ve E-Sigara

     Özellikle gençlerin sigaraya ulaşım zorluğu, reklam kısıtlaması gibi hükümetlerin almış olduğu başarılı kararlardan sonra son 20 yılda genç erişkinlerde sigara kullanımı önceye göre belirgin azalmıştır. Benzer şekilde ülkemizde de özellikle 2007 yılından sonra kapalı alanlardaki sigara kullanımının kısıtlanması ile sigara içme oranlarımızda belirgin düşüş yaşanmıştır. Ancak e-sigaralar için durum biraz farklıdır. E-sigaralar ilk başta sigarayı bırakmak için üretildiği şeklinde pazarlanmış olsa da, dünyadaki sağlık otoriteleri (FDA, Kanada vb) bu amaç ile kullanımını onaylamamıştır, çünkü böyle bir etkisi olduğu henüz kanıtlanmamıştır.

Epidemiyoloji

    E-sigara ilk olarak 2007 yılında tanıtılmıştır ve 2015 yılında Amerikada yapılan bir araştırmada e-sigara kullanan lise öğrencilerinin oranının son 4 yılda %1,1’den %16’ya çıktığı bulunmuştur. En çok kullanılan e-sigara olmak üzere ABD’de tahmini olarak 4,7 milyon ortaokul veya lise öğrencisinin tütün ürünü kullandığı tahmin edilmektedir. Benzer olarak kanada da 15-19 yaş arası gençlerin yaklaşık % 20’sinde e-sigara kullanımı vardır. Eğer gençlerin ailesinde e-sigara kullanımı varsa gençlerde e-sigara kullanımı 3 kat, arkadaşlarında varsa 7 kat artmaktadır. Ayrıca yapılan bir araştırmada gençlerde e-sigarayı denemenin en sık sebebi olarak merak etmek, tatlandırıcıların tatları ve arkadaşlarının kullanması olarak bulunmuş. Burdaki asıl önemli nokta e-sigara kullanımının özellikle daha önceden sigara içmeyen gençlerde diğer tütün ürünlerinin kullanımına yol açma olasılığıdır. Gerçekten de son 10 yılda önceki 10 yıla göre gençlerde sigara içimindeki net artış oranları büyük ihtimalle e-sigaraya bağlıdır (son 20 yıldaki sigara kullanımındaki azalma asıl olarak ilk 10 yıldaki yani e-sigara öncesi dönemdeki azalma sonucudur).

Buhardaki nikotin

    E-sigarada nikotin, gliserin ve polietilenglikol gibi bazı kimyasaller ile ve bazı tat vericiler ile buhar oluncaya kadar ısıtılır ve buhar olduktan sonra da nefes ile alınır. Dolayısıyla yanan tütün içindeki karsinojenler olmadığı için güvenli olarak düşünülür. Evet kanserojenler açısından gerçekten riski azdır. Ancak bu içe çekilen nikotinin kalp damar etkileri henüz yeni yeni belli olmaya başlamıştır. En başta E-sigara içenlerde içmeyenlere göre kalp hızında değişkenlik ve oksidatif stres dediğimiz yıkıcı etkilerde artış saptanmıştır (oksidatif stres bir çok durumda oluşur ortak özellikleri damarlarımıza zararlı olmalarıdır; hipertansiyon, diyabet, sigara, hava kirliliği gibi). Bu durum kalp damar hastalığı olan insanlardaki gibidir; sempatik tonusta artış ve parasempatik tonusta azalma saptanmıştır. Böylece damar tıkanıklığına başlangıç için şartlar oluşmaya başlamıştır denilebilir. Bu durumdan sorumlu madde tam bilinmese de bu etkiyi başlatan maddenin nikotin olduğu düşünülmektedir. Nikotin kan basıncını yükseltir, kalp hızını arttırır ve katekolaminlerin (yıkıcı stres oluşturucu) maddelerin salınmını arttırır. Daha önceden tatbik edilen nikotin bantları ve diğer nikotin içeren ürünlerin sigara bırakmaya faydalı etkileri olduğu gösterilmiştir ancak onları e-sigaradan önemli bir farkı vücuda alınan nikotinin e-sigaraya göre çok daha yavaş vücuda girmesidir. Ayrıca e-sigara buharındaki nikotin dışındaki partiküllerin de hava kirliliğindeki etkilerin benzeri etki yaparak kalp damar hastalığı riskini arttırdığı düşünülmektedir. Yakın zamanlı bir çalışmada bir e-sigara içmenin normal bir sigara içmiş gibi kan damarı fonksiyonunu etkileyebildiği gösterilmiştir (Damar duvarındaki inflamasyon normal sigara kadar çok olmasa da e-sigara içenlerde damar fonksiyonunda etkilenme gözlenmiştir). Ek olarak şeker-tatlı tadında bir çok tat verici de e-sigaraya eklenir (8000 den fazla olabilir). Bu tat vericiler yemeklerde kullanılmak üzere FDA tarafından onaylanmış olsa da akciğer üzerindeki etkileri konusunda henüz fikir sahibi değiliz. Ancak bir tat verici, diasetil, mikrodalga patlamış mısır üretiminde çalışan işçilerin akciğerlerindeki hastalık ile ilgili bulunmuştur, ancak, diasetile birçok e-sigarada tat vericisi olarak ta rastlanılmıştır.

Sigara ve e-sigaranın kalp damar etkileri

    Günlük sigara sayısını azaltmak ile akciğer kanseri riski azalırken kalp damar riski sayıdan bağımsızdır; günde 1-3 arası sigara içenle 1-3 paket arası içenlerin kalp damar hastalığı riski aynıdır. O yüzden her zaman sıfır sigara önermekteyiz. E-sigaranın da benzer yani dozdan bağımsız olarak içince risk başlayıp ancak içmeyince riskin azaldığı bir etkisi olması çok muhtemeldir. Ayrıca normal sigaradan e-sigaraya geçenlerdeki kalp damar hastalığı seyri ile ilgili de çalışmalara ihtiyaç vardır.

Ancak iki önemli noktanın birincisi zararsız gibi gözüken e-sigaranın nikotin bağımlılığına sebep olmasıdır ve devamlı içme ihtiyacının olmasıdır. Nikotin sonuçta bağımlılık yapan bir maddedir. İkincisi ise e-sigara içiminin hem normal sigara içimini normalize etmesi ayrıca sigara içimini psikolojik olarak unutturmamasıdır.

 Gençlerdeki riskler nedir?     

     Nikotine maruz kalma sonucu genç erişkinlerde prefrontal kortex denilen bölgenin gelişiminde zararlı etkiler oluşur; sonuç bilişsel fanksiyonlarda zayıflama ve ciddi bağımlılık olabilir. Çok çarpıcı bir bulgu da şudur: 16-26 yaş arası olan gençlerin eğer öncesinde e-sigara kullanımı varsa izleyen yılda % 70 oranında sigaraya başlama oranı var ve önceden e-sigara kullanımı olmayanlarda ise bu oran sadece % 20’dir. Hatta en az bir kere e-sigara denemiş olanlarda bile takip eden 1,5 yıl içinde % 40 oranında sigaraya başlama oranları var. E-sigaralar sigaranın etkisini taklit ettiği için nikotinsiz e-sigaralar bile sigara içimine benzediği ve normalleştirdiği için kesinlikle önerilmemelidirler. Özellikle reklamlar çok önemlidir, gençler reklamda gördüğünde çok daha kolay kullanabilmektedir. Reklamların ve görünürlüğün normal sigara gibi engellenmesi kullanımı azaltmak açısından gerekli ve çok önemlidir.

     Sonuçta sigaranın asıl bağımlılık yapan maddesinin aynı sigara formatında vücuda alınmaya devam edilmesinin sigarayı bırakmaya değil asıl yeni tiryakiler oluşturmaya sebep olduğu aşikardır. Kesinlikle uzak durulması ve özellikle gençlerin uzak tutulması gerektiğini önermekteyim.

Sağlıklı günler dilerim.              

Kaynaklar:

1.Kuehn BM. Circulation 2017;136:232-33.

2.Arane K, Goldman RD. Canadian Family Physician. 2016;62: 897-898.